“ Chất xám”, những khảo dị đau lòng...
Phan Huyền Thư
Tôi không ngờ, có một ngày, kịch bản phim “Chất xám” của tôi đã không có được “một cái kết có hậu- happy ending” như đạo diễn của nó mong muốn. Ở cương vị của người biên kịch, tôi thấy mình chưa thật xứng đáng với giải Bông Sen Vàng mà Hội đồng giám khảo đã trao, tôi thừa nhận điều đó! Bởi vì từ hàng chục bài báo khác nhau trên mạng, báo in, báo hình mà hàng ngày tôi tiếp thu và từ chính trải nghiệm cá nhân của mình thì vấn đề liên quan đến chảy máu chất xám mới hình thành được ý tưởng kịch bản trong tôi,nó không hề “là câu nói vu vơ trong lúc trao đổi” , bởi vì sau bốn, năm lần sửa đi sửa lại theo yêu cầu của Hội đồng nghệ thuật Hãng, tôi mới có được kịch bản “Chất Xám” (mà thực ra tên ban đầu của nó là “Công ty nước mía”) trình lên Hội đồng duyệt của Cục điện ảnh .
Đúng là lấy cảm hứng từ tác phẩm của người khác thì có gì mà vỗ ngực! Bất giác, tôi muốn hỏi Tố Như tiên sinh xem ông nghĩ gì khi đọc Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân.... mà lại có được Kiều thấm đẫm nước mắt và nỗi đau nhân gian đến vậy, nếu như ông không có được một phẩm chất “phong vận kỳ oan ngã tự cư...?”
Nỗi đau nhân tình thế thái luôn là sự rung động mãnh liệt nhất của người cầm bút, chẳng lẽ những người viết kịch bản phim Tài liệu lại không có nỗi đau ấy? Vậy thì các đạo diễn nên mang những bài báo có những vấn đề, những nhân vật thật hay mà mình đọc được hoặc là mang những “câu nói vu vơ “ đi triển khai thành phim cho đỡ mất thời gian của Hội đồng duyệt kịch bản, của nhà biên kịch và của chính họ nữa...
Khi bộ phim đã kết không có hậu, biên kịch tôi phải làm nốt cái nghĩa vụ (mà tôi cho rằng mình phải chịu trách nhiệm lớn nhất khi kịch bản tồi), đó là cho văn bản đó thêm những khảo dị khác nhau để độc giả cùng phiêu lưu và để tùy tâm mỗi người lựa chọn một cái kết mà mình mong muốn..
Khảo dị một:
Vì sao tôi kiến nghị với Hội đồng xét Giải thưởng Nhà nước? Vì mục tiêu “Dân giầu nước mạnh, xã hội công bằng - dân chủ -văn minh....”!
Dân có giàu nước mới mạnh ; Xã hội có công bằng, dân chủ thì mới văn minh. Tôi có ảo tưởng và ngây thơ quá không, thưa các bạn, khi cùng với chị Phan Thanh Tú ký vào bản kiến nghị Hội đồng? Và chị Tú có “hồn nhiên tham gia Cách mạng” quá không khi “ tung tăng” cầm đơn đi gặp người nọ người kia trình bày, đối thoại ...trên Bộ Văn Hóa...cứ như tìm được ra công bằng đến nơi rồi...!!!
Các lãnh đạo có trách nhiệm thì tiếp đón cởi mở, chân tình, thân thiện và hứa sẽ xem xét... Tôi và chị Tú đều “phấn khởi” kiến nghị chứ không hề cay cú, hằn học gì...vì cả hai chị em đều chẳng có hồ sơ xét duyệt danh hiệu giải thưởng thì đợt này...Chúng tôi đặt niềm tin vào sự dân chủ của Bộ Văn Hóa- Thể Thao - Du lịch khi đăng công khai tất cả các trường hợp xét giải trên các phương tiện truyền thông xem ai có kiến nghị gì không trước khi trình lên cấp có thẩm quyền cao hơn....
Mở ra diễn đàn công khai là cách làm dân chủ mà những biên kịch chúng tôi chưa bao giờ thấy trước đây...Vì vậy, bản kiến nghị của chúng tôi ghi rất rõ ở mức mong Hội đồng xem xét lại về trường hợp của anh Nguyễn Thước...“để bảo vệ sự trung thực, công bằng và uy tín của Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật...” chúng tôi không có ý tố cáo, kiện tụng gì...hay đòi hỏi quyền lợi cho cá nhân.
Chúng tôi đóng góp với Hội đồng ý kiến vì cá nhân mỗi chúng tôi thấy chùm tác phẩm điện ảnh mà anh Thước đăng ký còn mỏng so với những chùm tác phẩm, công trình đồ sộ, có giá trị của các đạo diễn, nghệ sỹ đã quá cố (các bạn có thể vào tham khảo và so sánh danh mục các cong trình, tác phảm xét giải của điện ảnh Tài liệu trên website của Bộ Văn Hóa hoặc Báo Văn hóa) những tên tuổi của Hãng từ vài chục năm trước còn tồn lại vẫn chưa được công nhận. Mặc dù là tác giả kịch bản, chúng tôi vẫn nhận thấy ba tác phẩm này chưa phải xuất sắc về chất lượng nghệ thuật và chẳng hiểu ngoài mấy giải thưởng khiêm tốn ấy ra, những bộ phim ấy đóng góp được gì cho sự phát triển nghệ thuật điện ảnh tài liệu về phong cách thể hiện, về phương pháp tiếp cận vấn đề ? Những bộ phim ấy đã đóng góp được gì cho sự nghiệp dựng xây và phát triển đất nước....? Chúng tôi không hiểu Hội đồng đã xem những bộ phim ấy chưa hay là chỉ đọc hồ sơ mà anh Thước tự khai thông qua Hội Điện ảnh?
Hơn nữa, ai cũng biết rằng đây mới chỉ là danh sách đề cử từ Hội đồng cấp Bộ...đã ai chắc chắn được kết quả cuối cùng đâu? Vì sao báo chí lại cho rằng đây là một sự việc mang tính chất “ kiện cáo” nặng nề vậy nhỉ?
Anh Nguyễn Thước có phát ngôn trên báo Thể thao Văn hóa ngày 13-7-2011 là anh sẽ không rút lui. Tôi cũng đồng tình với anh, chúng tôi gửi kiến nghị lên Hội đồng là để được Hội đồng trả lời bằng văn bản hoặc tham khảo ý kiến xây dựng của chúng tôi mà đưa ra quyết định chính thức, khách quan và đúng đắn chứ không phải ép anh rút lui khỏi danh sách đề cử Giải thưởng Nhà nước (trừ phi, tự anh thấy quá ngượng và thấy mình rút cho lịch sự...) Càng không phải để anh bài binh bố trận “bão táp trong chén trà” và trên công luận.
Anh luôn khẳng định anh đúng, anh không phạm quy, anh đủ tiêu chuẩn, anh nằm trong tiêu chí xét giải.... (anh thuyết phục được cả những người có uy tín có chân trong một Hội đồng hoàn toàn khác lên mặt báo để khẳng định hộ anh như vậy)...Nhưng anh Thước ơi, chúng tôi đâu có cho rằng anh phạm quy hay hay thiếu tiêu chí....? Điều quan trọng nhất mà chúng tôi thấy là: “ANH CHƯA XỨNG ĐÁNGVỚI NHỮNG GÌ ANH ĐỀ NGHỊ ĐƯỢC XÉT TẶNG.” Bởi vì, đối với chúng tôi, “Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ Thuật” vô cùng cao quý và lớn lao đối với cuộc đời hoạt động sự nghiệp của một nghệ sỹ. Nếu dễ dãi với việc xét giải có nghĩa là đang làm cho nó “mất thiêng”, có nghĩa là đang giết dần giết mòn uy danh của nó...Một giải thưởng mà chẳng còn uy tín có nghĩa là một giải thưởng vô giá trị, thậm chí, hài hước! Một giải thưởng không xứng đáng sẽ trở thành một trò hề cho thiên hạ nhìn vào...Chúng tôi làm việc này vì những Nghệ sỹ đã xứng đáng và sẽ xứng đáng với nó, không phải vì cá nhân anh hay là để bảo vệ quyền lợi của chúng tôi.
Cá nhân tôi không có nhu cầu “đòi lại” thành tích của bộ phim chung trong đó có cả tên tôi, tên anh và tên thành phần đoàn làm phim (mà anh chỉ đại diện chúng tôi lên sân khấu nhận giải) về để cất vào tủ, chờ cơ hội đi chạy Hồ sơ xét duyệt chỗ này chỗ kia...Nghệ thuật sòng phẳng lắm anh Thước ạ, anh bỏ công sức ra bao nhiêu, sẽ nhận lại được bấy nhiêu, vài trò khôn vặt, chạy chọt bợ đỡ hay luồn lọt tranh thủ quan hệ là biểu hiện của sự kém phát triển tài năng và nhân cách, nó không có chỗ cho một xã hội hiện đại với tiêu chí công bằng -dân chủ-văn minh....vì vậy mà chúng tôi kiến nghị, xin nhắc lại...kiến nghị một cách trực diện, đàng hoàng, hồ hởi và nhẹ nhõm chứ không hằm hè, căng thẳng như anh nghĩ...
Cũng trên bài báo này, anh cho rằng anh buồn vì chúng tôi không trao đổi với anh hoặc không thông qua Ban giám đốc Hãng, nơi chúng ta cùng đang công tác...? Chúng tôi không rõ nguyên do nào anh lại phải buồn vì chuyện đó? Ngay đến những nước Dân chủ - Pháp quyền, có nền văn minh phát triển trên thế giới hiện nay người ta cũng chằng có nghĩa vụ phải thông báo bàn bạc với nhau trước khi đi kiện tụng nhau trước tòa án Dân sự hoặc Hình sự ...huống chi đây chỉ là một kiến nghị đàng hoàng, trực diện, có tính chất xây dựng dân chủ, thậm chí là hơi “ngây thơ-quy chế, quy định của lũ đàn bà” chúng tôi ?!
Chúng tôi lại càng không thể trình bày với Ban giám đốc Hãng vì khi đã báo cáo với Ban giám đốc Hãng về việc kiến nghị thì có nghĩa là cả Hãng phim cùng kiến nghị trường hợp của anh với Hội đồng rồi còn gì? Anh làm chúng tôi thấy buồn cười quá! Có ai thông báo trước hoặc xin phép cơ quan chủ quản để mà tổ chức kiến nghị nhau bao giờ không?
Hãng phim chung của chúng ta, có đúng như anh nói, là : “chưa bao giờ xảy ra một chuyện đáng buồn như thế này” không? Nếu đúng vậy thì chắc là anh khiến chúng tôi không phục thật rồi!!! Vì thế nên chúng tôi mới dám làm việc kiến nghị “tày trời” như vậy. Anh lại thích chơi trò “ Đuổi hình bắt chữ” khi đánh tráo khái niệm từ việc quy cho chúng tôi tranh chấp quyền lợi cá nhân sang việc chúng tôi không hiểu gì quy chế và tiêu chí, (chúng tôi đã bao giờ tìm hiểu và khai hồ sơ đâu mà biết !) rồi từ việc tiêu chí và quy chế, anh lại biến báo thành việc “buồn vì nghĩa tình đồng nghiệp”.... nghe nó giả dối và ngụy biện làm sao! Khi làm Hồ sơ xét giải anh có bàn bạc hoặc có ý định bàn bạc với chúng tôi không? Thậm chí Ban giám đốc cũng không hề nhận được hồ sơ xin xét giải của anh (vì anh đầy kinh nghiệm khai Hồ sơ rồi) anh tìm hiểu rất kỹ quy chế và thành viên Hội đồng ...nên anh đã biết ngay rằng mình cần phải đi từ Hội điện ảnh chứ không thèm đi qua Hãng. Anh Thước ơi, chúng tôi cũng là Hội viên Hội điện ảnh nhưng nói thật là chúng tôi chẳng thích thói đạo đức giả như vậy đâu! Mình là nghệ sĩ, sống thế làm sao tác phẩm chân thật được!!!
Trong khi chờ quyết định sáng suốt cuối cùng của Hội đồng Xét giải thưởng Nhà nước về VHNT, thay vì cố tình ngụy biện và đôi co thì hãy dừng các phát ngôn, lòng vòng mệt mỏi. Xin anh đừng đem những gì mà mình không muốn đến cho người khác! Vậy khảo dị thứ nhất của tôi ngắn gọn lại là: Thà im lặng khi mọi người cười còn hơn là cười một mình khi mọi người im lặng!
Khảo dị hai:
Anh Nguyễn Thước nhắc đi nhắc lại nhiều lần trên các báo là “chị Phan Thanh Tú và tôi lẽ ra phải cảm ơn anh mới phải....” Không biết chị Tú thấy thế nào, riêng tôi, tôi có nhiều lý do để phải cảm ơn anh. Và tôi quả là thiếu sót khi chưa nói được ra lời cảm ơn ấy. Nhân tiện, anh đã cho cơ hội, tôi xin phép được công khai cảm ơn anh trước công luận.
- Tôi cảm ơn anh vì nếu không có cách đối xử “thực dân” đối với ý tưởng và lao động chữ nghĩa của tôi đằng sau các giải thưởng của anh, tôi không thể nào có được động lực và ý chí trở thành một tác giả điện ảnh thực sự để vượt thoát khỏi “thân phận biên kịch” như ngày hôm nay!
-Tôi cảm ơn anh, vì sau khi kịch bản phim “ Thế hệ @” được duyệt, ngay lập tức anh đã đứng ra nhận với Ban giám đốc và lao vút đi thực hiện một minh. Anh đi nhanh đến nỗi, các nhân vật trong phim của anh lần đầu thực hiện toàn là người sinh khoảng năm 1970, thậm chí, có cả người sinh năm 1962... đó là lý do tại sao Hội đồng Nghệ thuật cảm thấy lo lắng: tiết tấu phim rối bời, các cụm nhân vật và câu chuyện “không liên quan”... Tôi đã quá thất vọng!
Việc kịch bản phim đổi từ “ Thế hệ@” thành “ Những công dân@” với một vài cụm cảnh vớt vát và các nhân vật sinh năm 1980 trở đi, cấu trúc và lời bình của nó tại sao cuối cùng lại thành như vậy....anh là người biết hơn ai hết! Vậy là sau khi mầy mò cùng anh đi quay bổ sung, tháo phim ra dựng lại và viết lại lời thuyết minh... bộ phim được trốn vào việc ảnh hưởng của sự phát triển IT trong cuộc sống của thế hệ trẻ sinh sau chiến tranh... nó vẫn không khỏi gây thất vọng cho tác giả kịch bản và chính khán giả là thế hệ @, thế hệ 8X. Tôi đã không ít lần phải trả lời trước các báo về quan điểm, đặc điểm và giải thích rất nhiều với báo chí về bộ phim. Tôi thất vọng lắm vì tôi biết như vậy là đề tài về thế hệ hoàn toàn mới của đất nước sẽ bị bỏ qua, phải rất lâu sau này người ta mới có thể duyệt đề tài về một thế hệ mới của xã hội hoặc là chẳng bao giờ nữa...
Nhưng sự xuất hiện của tôi trên báo chí đã khiến nhiều độc giả tưởng nhầm tôi là tác giả của phim, họ còn nhầm rằng tôi là đạo diễn...điều đó khiến anh không hài lòng, anh đã tuyên bố với rất nhiều đồng nghiệp rằng:“...Từ nay trở đi, tôi thề không bao giờ thèm làm kịch bản của con này nữa!!!” Lúc đó anh đã là Nghệ sỹ ưu tú, còn tôi, với 5 năm về làm việc tại Hãng, đây là lần đầu tiên tôi có kịch bản được đưa vào kế hoạch sản xuất của Hãng... Nhưng tôi vẫn cảm ơn anh vì sau hơn 5 năm, tôi được hưởng sự “ không thèm quan tâm” của anh mà tôi có thêm nhiều hoạt động và hợp tác với những đạo diễn khác của Hãng. Tôi có cơ hội đóng góp kha khá các kịch bản cho các đạo diễn khác thực hiện và nhận giải thưởng (tuy là khiêm tốn), Nhưng tôi, vì sự “trừng phạt” của anh mà có cơ hội để trưởng thành. Tôi đăng ký tham gia các khóa Đào tạo cơ bản và Cao cấp của Artelier VARAN để mà trở thành người có thể tự thực hiện “ câu nói vu vơ” của mình thành một bộ phim tài liệu. Thực tế là tôi và anh đã không hợp tác và trò chuyện trong một khoảng thời gian khá dài....anh lại lên báo ngụy biện rằng quan hệ tốt đẹp là thiếu trung thực rồi...
- Vẫn còn nhiều lời cảm ơn phải nói với anh, tôi cảm ơn anh vô cùng khi kịch bản “Công Ty nước mía” sau này đổi thành “ Chất xám” của tôi đã được duyệt và dưa vào kế hoạch, anh lại nhờ Ban giám đốc can thiệp để được nhận chứ không (hoặc ngại không dám) trực tiếp gặp tôi trao đổi. Trong khi đó, tôi cùng lúc lại làm đạo diễn hai bộ phim” Cha, mẹ xin lỗi con” và “Mẹ, con đã về”. Cả hai phim này tôi đều lấy cảm hứng và thông tin từ báo chí, sau đó lặn lội đến với nhân vật để viết kịch bản (Hiện nay tôi vẫn còn nhiều ảnh đi thực tế và quan hệ rất thân tình với tất cả các nhân vật trong hai bộ phim của tôi chứ không hề có hồ sơ giả mạo nào đâu! Anh hoặc ai đó đã cung cấp thông tin cho nhà báo Việt Văn còn thiếu sót, phiến diện đấy anh ạ! ). Như vậy, tôi đã “đành lòng” phải chấp nhận việc kịch bản “Chất xám” lại rơi vào tay anh....
Điều đó không có gì đáng nói, nếu như bài học về “Những công dân @” tôi vẫn chưa thuộc! Tôi sống mà không bao giờ đề phòng đồng nghiệp, mà thực ra là tôi không thể sống bằng sự đề phòng những người xung quanh...vì vậy không bao giờ nghĩ đến tiêu cực, luôn hướng thiện và lạc quan... Thế là lại có chuyện vợ chồng tôi phải nhờ người trông con giúp vào ngày nghỉ cuối tuần để đến tận nhà anh, ngồi dựng lại phim từ chiếc máy tính trên bàn làm việc của anh, viết lại lời bình bằng bút chì lem nhem trên giấy nhàu... Tôi đã rất xúc động, nhất là giây phút đích thân mình được điều chỉnh kịch bản của mình trên bàn dựng của đạo diễn...( Việc này tôi khó lòng mà sáng tác ra được đúng không anh? Còn cả một Hội đồng nghệ thuật của Hãng đã sát cánh bên tôi và anh khi thực hiện hai bộ phim này...Người dựng phim đã sang Canada định cư nhưng cô ấy vẫn còn sống khỏe mạnh bên gia đình, tôi tin là cô ấy sẽ xác nhận điều đó).
Tôi biết là nói ra thì tôi cũng chẳng ra gì, giúp đỡ đồng nghiệp thì là vinh quang chứ, sao lại kể công? Tôi chỉ thực sự “sốc” khi bước chân lên bục thảm đỏ nhân giải Cánh diều Vàng 2008 cho phim, anh đã nói lời cảm ơn nhà báo Lê Thị Thái Hòa, người đã liên hệ và giới thiệu giúp anh một số nhân vật và bối cảnh tại Tp Hồ Chí Minh. Chồng tôi xem truyền hình trực tiếp từ Hà nội nhắn tin vào: “Thế là thế nào? Anh chẳng hiểu sao anh Thước lạ vậy?”. Sau này, anh lý giải với đồng nghiệp trong Hãng rằng: “ Chẳng nhẽ lại cảm ơn Thư, trong khi Thư đã cùng lúc ăn Hai Cánh Diều Bạc cho phim, lại thêm cả Diều Vàng cho Đạo diễn xuất sắc của cả hai phim rồi...Thế thì buổi lễ trao giải Cánh Diều này dành riêng cho nó à?”
Tôi đau lắm anh Thước ạ!. Trong khi chúng ta hôm nay đối đầu trên công luận, anh thấy buồn, nhưng tôi đau lòng và thấy “nhục nhã” về những điều vừa nói. Nó đã biến tôi thành một kẻ “tiểu nhân-tiểu khí” trong mắt mọi người. Nhưng tôi không thể giả dối để nuốt trong lòng những điều đó, tôi phải cảm ơn anh rất nhiều vì đã gợi ý cho tôi một cơ hội nói thật điều mình nghĩ về anh trước công luận.
Chia sẻ với anh, hơn ai hết tôi hiểu cụm từ: “Làm phim là quá trình nhận thức lại vấn đề của Kịch bản ..”.mà anh rất hay diễn thuyết. Với cương vị là một đạo diễn, nhân viên cấp dưới trực tiếp hiện nay của anh ở Xưởng phim Tài liệu, tôi rất hiểu cái khó, cái khổ sở của một người phải sáng tạo một tác phẩm nghệ thuật trên ý tưởng và trí tuệ, kiến thức của người khác. Nhận thức không chỉ là một quá trình đâu, đôi khi, nó còn là tai họa. Tôi cũng chia buồn với anh vì đã có vài lần anh định tự mình viết lấy kịch bản để làm phim, nhưng cho đến nay dự định đó không hiểu vì lý do gì mà Hội đồng nghệ thuật không duyệt được “câu nói vu vơ “ nào của anh...? Tôi cũng băn khoăn, chỉ vài ngày nữa là anh lại lên đường để sản xuất một phim kế hoạch Nhà nước đã giao mà kịch bản của một người khác viết.... Anh có sợ người ta đọc phát ngôn của anh về kịch bản và vai trò đạo diễn trên báo Tiền Phong và VN Express rồi lại từ chối viết lời bình cho anh? Lại mất công anh đi nhờ vả người khác hoặc là viết lại hoặc là sửa lại cho anh? (như trường hợp phim Sự nhọc nhằn của cát mà tôi đã giúp anh viết lời bình trong khi chị Tú không hài lòng vì anh đã không lĩnh hội được hết ý nghĩa sâu sắc của kịch bản trước cuộc họp của cả Hãng phim?)
Vậy anh có bao giờ tự đặt câu hỏi cho mình, với ngần ấy công việc tôi và các đồng nghiệp trong Hãng đã giúp anh thực hiện dưới chức danh Đạo diễn của anh, anh vẫn muốn khẳng định “... Từ xưa đến nay, đạo diễn luôn là tác giả quan trọng nhất của phim?”...để mà ngoan cố chen chân vào Giải Thưởng Nhà Nước 2011?
Tôi biết là anh sẽ không chịu lùi bước đâu. Khảng khái lắm! Anh và nhiều đồng nghiệp khác sẽ đặt ra câu hỏi: “ Tại sao bây giờ tôi mới lên tiếng, tại sao không trao đổi với anh và Ban giám đốc...? Tôi nghĩ thế này anh Thước ạ! Việc tôi cũng như các đồng nghiệp có thể có những đánh giá không chính xác về tài năng và nhân cách của anh, chưa phải là ghê gớm; Việc Hội đồng Giải thưởng đánh giá chưa đầy đủ, sai lệch thông tin về năng lục của anh cũng chưa phải điều đáng sợ. Điều đáng sợ nhất là chính anh tự nhìn nhận, đánh giá sai lầm về tài năng và nhân cách của mình...
Tôi không bao giờ nghĩ rằng, phần hay nhất, gay cấn và ồn ào nhất của bộ phim “ Chất Xám” lại nằm ở chỗ anh khai thác “Chất xám” của đồng nghiệp để coi đó là “ Chất xám” của mình...Hóa ra, chất xám đã tự chảy máu từ trong chính bộ phim chảy ra... Tôi muốn tạm biệt anh bằng khảo dị thứ hai: “ Khi anh không biết tự mình dừng lại, đời sẽ dừng anh lại...”
(Theo phongdiep.net)
Bài đăng
