Điện hạt nhân và giấc mơ Phù Đổng

Đồng Chuông Tử

Nhiều người dân ở Ninh Thuận tỏ ra lo ngại về dự án điện hạt nhân

Ngày nay, hình ảnh chú bé Gióng yêu nước, khi nghe tin có chiến sự, thoắt chốc biết nói, vươn vai lớn dậy, xung phong ra trận diệt giặc Ân năm xưa, đã trở thành một tấm gương sáng chói, sực nức tiếng thơm hào khí tuổi trẻ muôn đời.

Ông được nhân dân suy tôn là 1 trong 4 vị thánh quan trọng trong tín ngưỡng dân gian của nước Việt. Hào khí linh thiêng đó, xứng đáng là biểu tượng bất tử, được trân kính và cần kíp phát huy trong tình hình kinh tế-văn hóa-xã hội hiện nay.

Mặt khác, chúng ta đang sống trong một “thế giới phẳng”, nền tảng hàm lượng tri thức cao và trình độ khoa học thực nghiệm ngày càng tạo được uy tín lớn. Song song đấy, vẫn còn tồn đọng đâu đó những ao hồ mờ sương, đồng vọng âm thanh nhiều loài ếch nhái, ễnh ương…lại cứ tưởng mình là đại dương bao la, xanh thẳm.

Mơ thành gã lớn

Trước khi có dự án xây dựng điện hạt nhân (ĐHN) ở Ninh Thuận, quy mô hoành tráng, huy động nguồn lực xã hội cực kì khổng lồ so với mặt bằng dân sinh hiện nay, thì cả nước chỉ có một Viện hạt nhân Đà Lạt nhỏ bé như lòng bàn tay, tồn tại từ trước năm 1975 đến nay. Với quy mô viện, người dân có thể hình dung cơ bản được diện tích và công suất, đội ngũ nhân sự và trình độ của nó. Bao năm qua, hình dáng Viện hạt nhân Đà Lạt của Việt Nam ví như thưở chú bé Gióng còn chưa biết nói biết cười.

Đến khi nhóm lợi ích siêu cấp bắt tay với các công ty làm hạt nhân ở Nga, Nhật trở về. Nhóm này cấp tốc tổ chức hội nghị/hội thảo bàn tròn bàn vuông để đại diện các công ty hạt nhân kia “thuyết trình” với mấy “bác lớn”. Những chuyên gia thuyết trình tầm cỡ quốc tế ấy cả đời chỉ biết làm nhiệm vụ rót mật vào tai, đã trình ra vô vàn những vấn đề đại sự riết róng của quốc gia sẽ đương đầu trong nay mai. Và để giải quyết nó, không còn cách nào khác là “lựa chọn ĐHN của chúng tôi vừa an toàn tuyệt đối vừa đảm bảo sức khỏe điện quốc gia của các bạn”. Mấy bác lớn nghe sướng quá, gật đầu cái rụp. Thế là xong, xem như thương vụ 90% thành công. Bỏ ra 5% công sức nữa cho phiên trình dự án lên Quốc hội, đã được dọn đường từ trước. Còn 5% cuối cùng là thao tác tổ chức đi khảo sát, để dễ bề viện dẫn cớ (dân cư ít ỏi, kết cấu địa chất phù hợp…) nhằm kiếm nơi đáp dự án. Đồng thời, nhanh chóng đẩy mạnh lộ trình tuyên truyền “một chiều tốt đẹp” xuống người dân.

Trong lúc, các công ty đó đang “căng đầu” tính toán các khoản chia hoa hồng cho nhóm môi giới-nhóm lợi ích siêu cấp mang một vỏ bọc sang trọng. Đây là nhóm tư bản mới, “ăn trên ngồi chốc”, chỉ quan hệ với những lãnh đạo cấp cao trong guồng máy quyền lực nhà nước. Và dĩ nhiên, chúng có khả năng chi phối nền kinh tế thị trường ở Việt Nam nhờ vào các mối quan hệ đặc biệt đó. Vả lại, nếu có xảy ra thảm họa, thì hình bóng chúng đã lặn mất tăm hơi.

Rõ ràng đây thuần là một vụ làm ăn buôn bán, không hơn không kém. Nước ta thì tận năm 1986 mới mở cửa, chắc chắn những mánh chước thương trường không bằng người ta. Nhất là khả năng chào hàng, văn hóa doanh nghiệp, ứng biến với những tình tiết phức tạp phát sinh,…

"Không có gì như ĐHN mà lợi và hại lại đi sóng đôi với nhau như vậy. Lợi thì có chừng mực, còn mức độ thiệt hại to lớn vô cùng, di chứng dai dẳng, đắp mồ cả một vùng rộng lớn nếu xảy ra sự cố. "

Nhưng cũng nên nhớ thêm, ngay cả Nhật và Nga, hai nước giàu có, ý thức tác phong công nghiệp hàng đầu mà những rủi ro trong quản lí, điều hành nhà máy điện hạt nhân vẫn còn nóng hổi. Họ đem công nghệ ấy đến nước ta, vì vấp phải sự không đồng tình, ủng hộ từ chính nước họ, do người dân các nước ấy đã “khiếp vía” hậu quả nhãn tiền.

Không có gì như ĐHN mà lợi và hại lại đi sóng đôi với nhau như vậy. Lợi thì có chừng mực, còn mức độ thiệt hại to lớn vô cùng, di chứng dai dẳng, đắp mồ cả một vùng rộng lớn nếu xảy ra sự cố. Bài học Chernobyl và Fukushima vẫn còn mới mẻ nguyên xi ra đó.

Chưa nói ở Ninh Thuận, nơi ấy còn có tộc người Chăm bản địa đang tập trung sinh sống đông đúc, có truyền thống văn hóa lâu đời, nhiều đền tháp hiện hữu cho tín ngưỡng-tôn giáo vẫn còn hoạt động. Gây bất an, khốn đốn cho người sắc tộc thiểu số, nền tâm linh ngàn đời của họ là tội lỗi lớn không thể dung thứ được, vi phạm nhiều điều mục của Hiến Chương Liên Hiệp Quốc cũng như những Công ước quốc tế mà Việt Nam tham gia, kí kết.

Trăn trở và tìm hướng đi mới để phát triển năng lượng, giúp đất nước thoát tình trạng nghèo đói hiện nay là mục tiêu phấn đấu tốt đẹp. Tuy nhiên, xét về nhân sự chất lượng cao, trình độ công nghệ và ý thức kỉ luật trong công việc, chúng ta đều thiếu và yếu. Chúng ta lại vừa để hao hụt, mất mát quá lớn ở nhiều vụ, như vụ PMU18, vụ Vinashin, vụ EVN,… Nay chúng ta lại tiếp tục huy động nguồn vốn kếch sù vào ĐHN, trong khi thành quả, người dân thụ hưởng chưa đáng là bao so với tiền của, công sức bỏ ra. Mà một khoản nợ lớn đã sừng sững mọc lên trước mặt như ngọn núi lòng chảo chốn quê nhà, chắn mùi mưa lành gió mát, đùn tụ nắng lửa khô giòn, rát bỏng da người.

Thảm họa Fukushima được xem là minh chứng cho cái hại của điện hạt nhân

Chúng ta có quyền mơ ước, điều đó không ai cấm cản. Nhưng truyền thuyết về chàng Thánh Gióng, yêu nước và anh hùng, sức mạnh và phép thuật, vừa là sự thật lịch sử được phóng đại, vừa là giấc mơ cứu thế của nhân dân nhiều đời hứng chịu chiến tranh loạn lạc, sinh li tử biệt. Chắc chắn trong mỗi chúng ta, ai ai cũng mang hào khí Phù Đổng, sẵn sàng ra trận khi có họa ngoại bang.

Nhưng ngày nay chúng ta đang sống trong thời bình, xây dựng và phát triển đất nước là mục tiêu duy nhất và hàng đầu. Chúng ta cần những thương gia có tâm có đức, nhà nghiên cứu khoa học biết xắn tay áo, ống quần đi thực địa nhiều hơn nhằm đưa ra những ý tưởng khoa học, dự án phù hợp, áp dụng cho từng vùng đất đặc thù trên cả nước. Chứ chúng ta không cần những thương gia bất chấp nhân mạng con người để trục lợi, nhà khoa học sa-lông, chỉ quan tâm đến chế độ nóng lạnh của máy điều hòa cơ quan và triên miên hội họp, xét bổ chức vụ.

Vừa làm hạt nhân vừa đào tạo nhân sự

Riêng ở Việt Nam, khi dự án ĐHN ở Ninh Thuận được Quốc hội thông qua, người ta mới hối hả đi đào tạo thêm nhân sự. Vừa đào tạo đại trà cho kịp tiến độ, vừa mời các công ty đấu thầu cho có lệ, vì thực ra như trên đã nói, nhóm lợi ích đã tác động dàn xếp đâu ra đấy từ lâu. Chỉ còn dư luận chân chính là cản trở bước đi của họ mà thôi.

"Không ở đâu như Việt Nam, một dự án lớn và quan trọng bậc nhất như ĐHN mà tiếng nói, vai trò của người dân cũng như trí thức mờ nhạt, thậm chí thờ ơ, lãnh đạm với thời cuộc một cách lạ lùng, khó hiểu như vậy."

Nếu nhìn ra các nước không thấy nước nào làm như vậy, chỉ có Việt Nam mới nảy nòi cách làm việc bốp xốp, sự sự vô ngại. Thật tâm để làm dự án này, chính phủ phải hoạch định chính sách con người và đưa nó vào chương trình học tập ở các bậc học trung học, đại học, sau đại học từ vài chục năm trước, chứ không phải phù một cái là làm ngay được. Còn cam kết an toàn này tuyệt đối nọ chỉ là một lời hứa hão, hứa suông mà người dân đã “chán ngấy” ở các phiên trả lời chất vấn của các đại biểu quốc hội hằng bao năm nay.

Không ở đâu như Việt Nam, một dự án lớn và quan trọng bậc nhất như ĐHN mà tiếng nói, vai trò của người dân cũng như trí thức mờ nhạt, thậm chí thờ ơ, lãnh đạm với thời cuộc một cách lạ lùng, khó hiểu như vậy. Chỉ khổ thân những tuyên truyền viên, ngày ngày rỉ rả đọc nói, nhưng khi được hỏi về kiến thức cơ bản của ĐHN thì bỗng đâm ra ù ù cạc cạc.

Tình hình chung của nước ta bao nhiêu năm qua là vừa làm vừa học. Nhưng xin ghi nhớ giùm, đây là ĐHN, không phải chuyện đùa. Không phải chúng ta cứ đầu tư tiền bạc vào nó, nếu làm chưa tốt thì chúng ta rút kinh nghiệm ở những dự án khác. Nó không giống những dự án luật, cứ điều chỉnh, bổ sung, thay đổi xoành xoạch được. Một khi tác phong công nghiệp anh chưa ý thức lắm, học trò vừa rời ghế nhà trường kiến thức chỉ thuần lí thuyết chưa ổn định, có họa rò rỉ phóng xạ là lẽ đương nhiên.

Đ. C. T.

Bài đã đăng BBCVietnamese.com, ngày 19.4.2012.